ÇALIŞAN BULUŞLARI

• Çalışan Buluşları konusuna ilişkin olarak Şirket faaliyetlerimde nelere dikkate etmem gerekir?

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (“Kanun”) uyarınca hazırlanan “Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dair Yönetmelik”(“Yönetmelik”) 29.09.2017 tarihli 30195 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik belirli başlıklar altında toplanarak hazırlanmış olup, olası uyuşmazlıklarda ve projelerde uygulanacak usul ve esaslar belirtilmiştir.

            Bu kapsamda şirketinizin “Çalışan Buluşları” ile ilgili olarak iki ana başlık üzerinde durması gerekir.

A. Çalışan Buluşları

• Çalışan buluşları ile ilgili olarak işçi-işveren arasındaki başvuru süreci
• Buluş üzerinden elde edilecek gelirin işçi-işveren arasında paylaştırılmasına ilişkin usul, bedelin hesaplanması, ödeme şekli ve süresi
• Uyuşmazlık halinde izlenmesi gereken usul

B. Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlar

——————————- O ———————————- O ————————————-

A. ÇALIŞAN BULUŞLARI

Bildirim Usulü: İşverene hukuki ilişkiden doğan bir hizmet sözleşmesi ile bağlı olan kişi/kişiler ve kamu görevlileri (“Çalışan”) çalışmaları süresince bir hizmet buluşu (“Buluş”) ortaya çıkardıklarında, yükümlülükleri gereğince bu durumu yazılı şekilde ve zaman kaybetmeden işverene bildirmek zorundadırlar. Buluş birden fazla çalışan tarafından hayata geçirilmişse; bildirim, birlikte yapılabileceği gibi temsilen bir kişi tarafından da yapılabilir. İşveren de kendisine yapılan bildirimi kaydetmelidir ve kendisine ulaştığı tarihi bildirimde bulunan kişiye veya kişilere zaman kaybetmeden yazılı olarak iletmelidir.

Çalışan işverene karşı yapacağı bildirime,

• kendisinin ve varsa buluşa katkıda bulunanların katkı türünü,
• katkı kapsamını,
• katkı payını/paylarını,
• buluşunun sistematiğini,
• teknik problem ile bu problemin çözümünü ve
• kendisinden iş ile ilgili olarak uyması beklenen yazılı-sözlü talimatları da

eklemelidir. Bildirimin içeriğinde sayılan esaslardan herhangi birinin eksik olması halinde, işveren eksikliğin giderilmesi adına çalışana 1 aylık süre tanımalıdır. 1 aylık süre içerisinde eksiklik giderilmezse bildirim usul şartlarına uygun olarak nitelendirilmez ve çalışandan uygun hale getirilmesi beklenir.

• Çalışan, meydana getirdiği serbest buluşlar için işverene başvurmak zorunda mı?

Çalışan, serbest buluşta da bulunabilir. İş sözleşmesinin faaliyet alanı ile bağdaşacak bir şekilde serbest buluşta bulunan çalışan, buluş hükümlerinde olduğu gibi zaman kaybetmeden işverene bu durumu bildirmelidir. İşverenin buluşun niteliğini belirleyebilmesi adına yapılacak bildirimde, buluş ve gerekirse gerçekleştirme şekli hakkında bilgi verilmelidir. İşveren değerlendirmesini yaptıktan sonra kendisine yapılan bildirim tarihinden itibaren 3 ay içerisinde yazılı olarak itiraz etme imkânına sahiptir.

Ayrıca çalışanın serbest buluşu, işletmenin faaliyet alanı ile örtüşüyorsa veya işletme buluşun alanı ile ilgili olarak faaliyete geçmek üzereyse, çalışan işverene “tam hak tanımadan” işverenin faydalanması adına bildirimde bulunmakla yükümlüdür. İşveren ise bildirimden itibaren 3 ay içerisinde geri dönüşte bulunmazsa öncelik hakkını kaybeder. Eğer süresi içerisinde geri dönüşte bulunup çalışanın sunduğu şartları kabul etmezse şartlar; iki tarafın isteği doğrultusunda tespit davası ile belirlenebilir.

• Çalışan meydana getirdiği buluşu bildirmez ise sorumluluğu doğar mı?

Buluşla alakalı olarak bildirim yükümlülüğü olmasına rağmen bildirmeyen çalışan, işverenin aleyhine olan zararlardan sorumlu tutulmuştur. Bildirim yapılmadan, buluşla ilgili olarak patent başvurusunda bulunulması ve akabinde patent alınması halinde, işverenin başvuru ve patent sahibine Kanun uyarınca dava açma imkânı mevcuttur.

• Çalışanın tam hak talebi – kısmi hak talebi ne anlama gelir?

Yönetmeliğin 6. Maddesi uyarınca işveren, buluş neticesinde hak talebinde bulunma imkânına sahiptir. İşveren talebini; tam veya kısmi hak talep olarak, yapılan bildirim tarihinden itibaren 4 ay içerisinde yazılı olarak karşı tarafa iletilmelidir.

Tam Hak Talebi

İşverenin tam hak talebinde bulunması için, yazılı olarak yaptığı bildirimin karşı tarafa ulaşmış olması ve çalışana ayrıca teşvik ödülü vermiş olması gerekmektedir. Bu ödül 2 ay içerinde ödenmek zorunda olup, asgari miktar ücretinden az olamaz. Buluş birden fazla çalışan tarafından gerçekleştirilmişse, çalışanların katkı paylarına göre paylaştırma yapılır.

İşveren buluş üzerinden tam hak sağlamış olsa dahi buluş sahibinin diğer hakları her zaman saklıdır. Tam hakka sahip olan işveren, Türk Patent ve Marka Kurumu’na (“Kurum”) patent verilmesini sağlamak için başvuruda bulunmak zorundadır. Bu durumun istisnası, işletme menfaatlerinin zarar görebileceği ihtimalidir. İşverenin, Kurum’a başvuru yükümlülüğü;

• Buluşun, serbest buluş olması
• Çalışanın, buluşu için başvuru yapılmasına izin vermemesi
• Başvurunun işletme sırları açısından zarar verici nitelikte olması

hallerinin en az birinin varlığı halinde ortadan kalkar.

Kısmi Hak Talebi

İşverenin kısmi hak talebinde bulunması durumunda buluş, buluş niteliğini kaybederek serbest buluş haline gelir. Çalışan, buluşunun kullanılması halinde işverenden belli bir bedel talep etme hakkına sahiptir.

İşveren buluşu kullanırken; çalışanın da haklarını zedelemekten ve kullanmasını engellemekten kaçınmalıdır. Böyle bir durumun varlığı halinde çalışana 2 hak tanınmıştır. Bunlar,

• Kısmi hakkın tam hakka çevrilmesinin sağlanması ve
• işverenin kullanım hakkından feragat etmesini talep etmektir.

İşveren, çalışanın seçimlik haklarından birini kullandığını gösterir nitelikteki bildirime, kendisine tebliğinden itibaren 2 ay içinde cevap vermelidir, aksi halde buluş üzerindeki hakkı son bulur.

• İşveren olarak çalışanımın meydana getirdiği buluş ile ilgili bedeli nasıl belirleyeceğim?

Bedel belirlenirken; buluşun ekonomik değeri, çalışanın işletmedeki görevi ve işletmenin buluşa katkısı dikkate alınacaktır. Talep edilen hakkın niteliğine göre, çalışan ile işveren arasındaki iş akdi veya vb. bir hukuk ilişkisi hükümleri doğrultusunda bedel ve ödeme şekli belirlenir. Buluş sahibinin birden fazla çalışan olması durumunda ise bedel, her çalışan için ayrı ayrı belirlenir.

Buluşun Ait Olduğu Grup

1.Grup: İşletmenin görev alanına doğrudan girmeyen konularda çalışanın, kendi başına üstlendiği bir görevde işletmenin katkısının bulunmadan gerçekleştirdiği buluşları;

2.Grup: İşletmenin direkt olarak görevlendirmede bulunmadığı hallerde işletme tarafından yönlendirilerek ihtiyacın giderilmesi için hayata geçirilen, sorunların çözümü adına gerçekleştirilen veya işletmenin tam katkısının bulunduğu buluşları;

3.Grup: İşletmenin direkt olarak görevlendirmede bulunmadığı hallerde işletme tarafından yönlendirilerek ihtiyacın giderilmesi için hayata geçirilen, sorunların çözümü adına gerçekleştirilen veya işletmenin tam katkısının bulunduğu buluşları;

ifade eder.

Bedelin Hesaplanması, Ödeme Şekli Ve Süresi

Çalışana ödenecek bedel; buluştan elde edilen kazanç ile sayılan gruplardan ait olunan grup esas alınarak Yönetmelik madde 21/3’de belirtilen tablodaki katsayıların çarpılması ile bulunur.

Bedel yıllık dönemler halinde ödenir. Aksinin sözleşme ile kararlaştırılabilmesi mümkündür. Ödemenin bir yılı aşan dönemler halinde yapılmasına karar verilmesi halinde ise, ödemenin gerçekleştirileceği döneme ait net asgari ücret miktarı esas alınır.

Bedel hesaplamasında esas alınan süre, buluşun patent hakkının sona ermesiyle kendiliğinden sona erecektir. Yalnız patentin hükümsüzlüğü ileri sürülürse, işyerinin bedel ödeme yükümlülüğü patentin hükümsüzlüğünü belirtir nitelikteki kararın kesinleşme tarihine kadar devam eder.

• Uyuşmazlık ve Tahkim

Yönetmeliğe göre taraflar bedelin miktarı ve ödenme şekli üzerinde; işverenin tam hak sahibi olduğunu kabul etmişse patent veya faydalı model verildiği tarihten, kısmı hak sahibi olduğunu kabul etmişse işverenin buluştan yararlanmaya başladığı tarihten itibaren 2 ay içinde anlaşamamaları halinde uyuşmazlık tahkim yoluyla çözümlenecektir. Tarafların tahkim yoluna gitmeden önce arabulucuya gitme imkânı da mevcuttur.

İlgili yönetmeliğin çalışanları kapsayan hükümleri emredici hüküm niteliği teşkil etmektedir ve çalışan aleyhine değişiklik yapılması mümkün değildir. Ek olarak; buluşlar ve serbest buluşlarla ilgili olarak taraflar arasında yapılan sözleşmeler ve belirlenen bedel, hakkaniyet ilkesi ile bağdaşmak zorundadır. Bağdaşmaması halinde geçersiz sayılacaktır. Hakkaniyete aykırı olduğuna dair itirazlar iş akdinin sona ermesinden itibaren en geç 6 ay içinde yazılı olarak ileri sürülmelidir.

B. KAMU DESTEKLİ PROJELERDE ORTAYA ÇIKAN BULUŞLAR

Kamu destekli projelerde (“Proje”) kamu kurum ve kuruluşları (“Kurum”) direkt olarak bedelsiz bir lisans hakkına sahip olur. Lisans; müşteri kurumun ihtiyaçları doğrultusunda buluş konusunun üretilmesini ve ürettirilmesini, kullanılmasını veya ithal edilmesini, patent konusu olması halinde ise ilgili usulle kullanılmasını veya usul ile direkt olarak elde edilen ürünlerin kullanılmasını kapsar.

Proje sebebiyle sağlanan destekten faydalanan gerçek veya tüzel kişi, destekçi kuruma yazılı olarak ivedi şekilde bildirmelidir. Bildirim usulünde ve eksikliklerin giderilmesinde çalışan buluşu hükümleri uygulanır.

Bildirimin destek sağlayan kuruma yapıldığı tarihten itibaren 1 yıl içerinde proje desteğinden faydalanan kişi hak sahipliği talebinin durumunu kuruma bildirmelidir. Bu süre zarfında hak sahipliği talebinde bulunmazsa kurum buluş üzerinde bedel ödemeden sahiplik alabilir.

Kurum ve varsa müşteri kurum buluşla ilgili bilgileri, destekten faydalanan kişinin haklarının zedelenmemesi adına proje süresince gizli tutmak zorundadır.

Destekten faydalanan kişi, hak sahipliği için talepte bulunursa bu talebini kuruma bildirme tarihinde itibaren 4 ay, kurum ile anlaşmaları halinde ise karar tarihinden itibaren en geç 6 ay içinde buluş hakkında patent başvurusunda bulunmak zorundadır.